Wie waren de Amazonen?

De Amazonen: vrouwelijke, woeste strijders uit de oudheid. Bestonden ze echt? Waar ligt de oorsprong van de legende? Een levendige mythe die de Oude Grieken veel angst aanjoeg.

In de Ilias & Odyssee verwijst de Griekse schrijver Homerus enkele malen naar deze vrouwelijke strijders, zonder verder enige uitleg erover te geven. Dit impliceert dat vóór Homerus tijd de Amazonen al een bekende legende waren in volksvertellingen. Of de legende door de Grieken zelf is begonnen, of van Fenicische of zelfs oudoosterse afstamming is, is niet bekend. Waarschijnlijk is het wel origineel Grieks, vanwege het ontbreken van teksten of afbeeldingen met betrekking tot Amazonen elders. Op Grieks aardewerk uit de zesde eeuw zien we voor het eerst taferelen van een vechtende Herakles tegen Amazonen (zie afbeelding onder). 

Herakles en de Amazonen



Herakles vermoord de Amazone koningin.
Griekse vaas, c. 530 v. Chr. Bron: cnr.edu.

Herakles zijn verhaal draait om ‘de twaalf werken', waarbij hij tijdens zijn negende werk in conflict komt met Amazonen. Dit negende werk draaide om het bemachtigen van de ‘prachtige' gordel van Hippolyte, de koningin van de Amazonen. In eerste instantie ontvingen de vrouwelijke krijgers Herakles en zijn vriend op vriendelijke wijze, en wilden ze zelfs de gordel meegeven als geschenk. De godin Hera, die Herakles vijandelijk gezind was, stookte echter onrust door zich onder de Amazonen te mengen en het gerucht op te wekken dat Herakles kwam om de koningin Hippolyte te doden. Hierdoor werden de vrouwen woedend en brak er een hevig gevecht uit, waarbij Hippolyte omkwam. Dit gevecht was een populair thema op Griekse vazen.

Een Amazone als vrouw

Een andere mythische slachter van Amazonen was de Griekse held Theseus, de zojuist genoemde vriend van Herakles die hem vergezelde bij het bemachtigen van de gordel. Tijdens het gevecht tegen Hippolyte ontvoerde hij de Amazone vrouw Antiope. De Amazonen waren woedend hierover, en begonnen een oorlog tegen Athene, waar Theseus vandaan kwam. Met Antiope had Theseus een dochter: Hippolytos. In de verhalen worden Antiope en Hippolytos uiteindelijk verstoten en gedood door de Atheners.

Verliefd op een Amazone

Herodotus (5e eeuw v. Chr.), de eerste geschiedschrijver, schreef ook over Amazonen. Hij situeerde ze ergens tussen de Skythen en de Samartanen in (nomadenvolkeren ten noorden van de Zwarte Zee en in Turkije). Volgens Herodotus schoten Amazonen de Trojanen te hulp tijdens de Trojaanse oorlog. Achilles doodde toen de Amazone koningin Penthesileia; de tragiek wil dat hij tijdens het doden verliefd op haar werd. Andere verhalen situeerden de Amazonen in het huidige Bulgarije, in Centraal Klein-Azië, op eilanden als Taurus, Lemnos en Lesbos, en soms zelfs in Libië. Dit geldt voor zowel Griekse als Romeinse teksten. Middeleeuwers dachten dat Amazonen leefden bij de Baltische zee.

Bestonden er Amazonen?

Waar ze ook vandaan kwamen, ze werden altijd gesitueerd aan de rand van de beschaafde wereld. Het is mogelijk dat er een samenleving heeft bestaan die aanleiding is geweest voor de mythe. Vermoedelijk betrof het dan een nomadisch volk met een matriarchale samenlevingsvorm (waarbij vrouwen de macht in handen hebben), of waarbij vrouwen simpelweg meevochten in het leger. Wat ook mogelijk is, is dat er een volk bestond waarvan de Grieken dachten dat het vrouwen waren, maar dat het in feite een baardloos klein volk was (ter vergelijking: de Vikingen dachten in eerste insantie dat de Eskimo's vrouwen waren). Hoe het ook zij, het bestaan van de Amazonen valt niet te achterhalen, maar de mythe is een rijk leven gaan leiden.

Grieken in gevecht met Amazones. Relief, 320 v. Chr. Bron: vroma.org.

Aanbidders van de maan

Amazonen werden in de Griekse mythologie gezien als een samenleving van enkel vrouwen, die berucht stonden als zeer sterke krijgers. Ze waren zeer vaardig in het boogschieten en paardrijden. Het paard was een symbool voor de Amazone. Sommige verhalen vertellen dat de Amazonen hun dochters lieten zogen aan paarden en dat ze zichzelf begroeven met hun paard. Deze symboliek komt naar voren in de naam van een Amazone, hier komt namelijk vaak het woord hippo in voor; hippos is Grieks voor paard. Op het Griekse aardewerk werden Amazonen vaak afgebeeld met maanvormige schilden. Dit valt af te leiden uit de mythe dat de Amazonen de maangodin Artemis aanbaden. Artemis was één van de twaalf Olympische goden, en stond symbool voor de jacht en de maan. 

Geen rechterborst

Veel teksten wijzen erop dat Amazonen hun rechterborst weghaalden, zodat zij beter konden boogschieten. Ze werden ook soms voorgesteld als een tussenvorm, niet helemaal man of vrouw. Om voort te planten, hadden zij volgens de legende soms contact met naburige volken. De Grieken waren zelf doodsbang voor de Amazonen. Ze zagen ze als onverslaanbaar wrede ruiters, en sommigen dachten dat ze mannen offerden aan hun godin. Een aantal historici meent dat de mythe van de Amazonen de Griekse mentaliteit weerspiegelde over vrouwelijkheid en gender-verhoudingen. De Griekse cultuur was patriarchaal, en de vrouw had een uiterst marginale rol in het publieke leven. De Amazonen waren een omkering van deze orde, als een voorbeeld van hoe het niet moest. Tegelijkertijd moet er een fascinatie geheerst hebben voor deze vrouwen; Achilles werd toch niet voor niets verliefd.