Dionysos: van mysteriecultus tot religieuze orgies

De Bacchanalia waren oorspronkelijk relatief korte feesten die slechts toegankelijk waren voor vrouwen. Op den duur werden de feesten langer en uitbundiger: zo werden ook mannen uitgenodigd en kwamen de feesten steeds meer symbool te staan voor orgies en dronkemansschap. In dronken toestand vergrepen de ‘Bacchanten’ zich aan de ergste zonden: meineed, seksschandalen, vervalsingen en soms zelfs moord.

De opkomst van alcohol is bijna zo oud als het ontstaan van de menselijke samenlevingen. Zo is het proces van vergisting, het biochemische proces waarbij alcohol ontstaat, al 9.000 jaar geleden opgetekend op Chinese potscherven en 5.000 jaar geleden op Mesopotamische kleitafelen. Zo’n 4.000 jaar geleden werd er in Mesopotamië al een onderscheid gemaakt tussen bier en wijn en de eerste dronkemanstaferelen werden geschilderd op Egyptische muurschilderingen die maar liefst 3.500 jaar oud zijn. Door de vaak hoge prijs hadden echter relatief weinig mensen beschikking over alcoholisch drinkwaar.

Bacchus én Dionysus

Dionysos was de Griekse god van de vruchtbaarheid. De oude Grieken gaven veel feesten en dronken vaak wijn in Dionysos’ naam. Op den duur werd hij steeds meer geassocieerd met overvloedig drankgebruik. Hij kreeg dan ook de bijnaam ‘god van de dronkenschap’. Grote cultusfeesten ter ere van Dionysos, die veelal uitmondden in orgiën, vonden plaats sinds de 5^e eeuw voor Christus. De Romeinen doopten de Griekse god Dionysos om in de Romeinse god Bacchus. Titus Livius schreef in zijn werk over de geschiedenis van Rome dat ‘obscure Grieken’ de feesten naar Romeins grondgebied hadden gebracht. De Bacchanalia werden uiterst populair in Rome en ze werden veelal gehouden in het heilige woud van Stimulai, een bos aan de voet van de Romeinse Aventijn.

Een schildering van een Bacchanalia van Andrea Mantegna uit 1470

Illegaliteit

Nadat de Romeinen het gebruik van houten maskers hadden geïntroduceerd speelde de anonimiteit ook een rol in het uit de hand lopen van de Bacchanalia. Aan het begin van de tweede eeuw voor Christus draaiden de feesten voornamelijk nog om het begaan van zonden. Na een reeks van moorden en zelfs politieke complotten besloten twee Romeinse consuls in 186 voor Christus om de feesten tegen te gaan. De consuls verboden de feesten en als iemand toch zo’n feest wilde geven moest hij hier eerst toestemming voor vragen. De toestemming werd alleen gegeven als er maximaal twee mannen en drie vrouwen deelnamen. Volgens Livius zijn er in totaal zo’n 7.000 mannelijke overtreders veroordeeld tot de doodstraf. Vrouwelijke overtreders werden uitgeleverd aan hun echtgenoot.

Invloed

In tegenstelling tot de latere vormen hadden de oorspronkelijke Bacchanalia een extatisch en bovennatuurlijk karakter. Deze variant bleef nog lang tot de verbeelding spreken, onder andere Donna Tartt’s bestseller The Secret History is gebaseerd op deze extatische Bacchanalia. Wanneer men weer eens leest over jongeren die zichzelf in een coma zuipen en allerlei orgies houden in Cherso of Tirol, is een vergelijking met de Romeinse dronkemanstaferelen ter ere van Bacchus niet zo vergezocht als op het eerste oog lijkt.